วรรณคดีสร้างสรรค์งานสยาม

                                                    วรรณคดีสร้างสรรค์งานสยาม

 นิราศรวมสร้างสรรค์งานกวี

สยามเราล้ำเลิศประเสริฐศรี                              วรรณคดีงดงามตามสมัย

เริ่มตั้งแต่สุโขทัยราชธานี                     วรรณคดีมีมาน่าหลงใหล

ผลงานของท่านพระยาลิไท                             นิพนธ์ไว้เป็นเอกวรรณคดี

เรื่องไตรภูมิหรือเตภูมิกถา                    เทศนามารดาสง่าศรี

ใช้สั่งสอนปวงราชให้มั่งมี                                คุณความดีคุณธรรมประจำใจ

เป็นเรื่องราวเกี่ยวกับศาสนา                 เป็นร้อยแก้วพรรณนาน่าเลื่อมใส

มีเนื้อหาเกี่ยวกับสามแดนไตร                          อุปไมยอุปมาสถาพร

กามภูมิไตรแรกของภูมินี้                      โลกที่มีเสพรักสุขสมร

ยังคงมีโลภโกรธความอาวรณ์                         เป็นอาภรณ์ประดับไว้แห่งใจตน

กามภูมิแบ่งออกเป็นสี่แดน                   นรกเปรตสุดแสนน่าฉงน

อสุรกายแดนนี้น่าอับจน                                   ช่างมืดมนเดียรัจฉานนั่นก็มี

รูปภูมิไตรนี้ไตรที่สอง                           ดินแดนของพวกพรหมแสนสุขี

เป็นผู้อยู่เป็นโสดช่างเปรมปรีดิ์                         ภูมินี้ดีเป็นสุขไม่ทุกข์ใจ

อีกหนึ่งคืออรูปภูมินี้                              เป็นภูมิที่ไร้รูปน่าสงสัย

ซึ่งมีแต่วิญญาณและจิตใจ                               จริงเท็จไซร้ต้องใช้วิจารา

ส่วนวรรคทองของเรื่องนั้นดีหลาย        สัตว์มากมายเกิดในไตรนี้หนา

แม้นว่ามียศศักดิ์สมบัตินา                                 ลาภยศฐาบ่ห่อนอยู่ยั่งยืน

 ใครได้อ่านไตรภูมิคงคิดได้                  ท่องจำไว้ละชั่วอย่าได้ฝืน

ทำความดีดีช่วยอำนวยคืน                                ชีวีชื่นคนชมสมอุรา

หมดยุคของสุโขทัยวิไลศรี                     ราชธานีตั้งใหม่ของไทยหนา

นั่นก็คือกรุงศรีอยุธยา                                         พระรามาธิบดีทรงปกครอง

อีกยังมีพระเจ้าทรงธรรมนี้                      นารายณ์ดีบรมโกศคุณสนอง

อยุธยาเมืองไทยเป็นเมืองทอง                          บทร้อยกรองมากล้ำคำประพันธ์

ในยุคนี้มีงานด้านลิลิต                           พระรามาทรงคิดอย่างสร้างสรรค์

ทรงลิขิตขีดเขียนคุณอนันต์                               ถือสำคัญใช้ในงานพิธี

เรื่องที่ว่าลิลิตโองการแช่งน้ำ                 ประพันธ์งามไพเราะเสนาะศรี

                ใช้ถือน้ำพิพัฒน์สัจจาดี                                  พระพิธีภักดีกษัตริย์ไทย

เริ่มด้วยการสดุดีเทพเจ้า                         ตอนจบกล่าวยอเกียรติอย่างเลื่อมใส

เป็นเนื้อหาสะท้อนสังคมไทย                              กษัตริย์ใหญ่ยิ่งเทพคนศรัทธา

อีกวรรคทองอีกเรื่องนั้นดีเลิศ                  พระรามาประเสริฐเป็นหนักหนา

มหาจักรพรรดิศรราชา                                         มีบุญญาอำนาจบารมี

จบลิลิตขึ้นต่อมหาชาติ                           คำหลวงศาสตร์การเทศสง่าศรี

เป็นสุดยอดอีกเรื่องวรรณคดี                               คำหลวงมีทั้งหมดสิบสามกัณฑ์

แต่งด้วยกาพย์ด้วยโคลงและด้วยร่าย       ฉันท์หลากหลายที่ท่านปั้นเสกสรร

พระบรมไตรโลกนาถท่าน                                     สิบสามกัณฑ์ไพเราะเสนาะดี

เริ่มด้วยตอนกัณฑ์แรกทศพร                    จับเอาตอนพุทธองค์ ธ ทรงศรี

แสดงเรื่องเวสสันดรชาดกดี                                 และพระนางผุสดีทรงขอพร

ตอนที่สองชื่อว่าหิมพานต์                        เกิดกุมารใจกว้างท่านทรงสอน

มีนามว่ากษัตริย์เวสสันดร                                     สถาพรใจใหญ่ต่างล่ำลือ

พระราชทานช้างใหญ่ชื่อนาเคน               เรื่องชัดเจนปวงราชหมดความถือ

ต้องดั้นด้นถูกไล่อยู่ป่าคือ                                    หิมพานต์ชื่อยิ่งใหญ่ไพเราะดี

กัณฑ์ที่สามทานกัณฑ์ท่านทำทาน           อย่างอาจหาญยิ่งใหญ่สมศักดิ์ศรี

เรียกกันว่าสัตตดกทานอย่างดี                              ก่อนหน้าที่ท่านจะเข้าป่าไป

กัณฑ์สี่นั้นคือวนประเวสน์                         กล่าวถึงเขตป่าใหญ่เปรียบไฉน

ปัจจุบันรู้จักนามหิมาลัย                                        คนทั่วไปต่างบอกรู้จักดี

กัณฑ์ที่ห้าว่าด้วยเรื่องชูชก                       เฒ่ายาจกรักเมียน่าสุขี

นางใช้ให้ขอกัณหาและชาลี                                  ชูชกนี้ทำตามอย่างทันควัน

จุนพลกัณฑ์นี้กัณฑ์ที่หก                           เรื่องชูชกเดินทางช่างสร้างสรรค์

ถึงอาศรมฤาษีดีใจครัน                                         เป้าหมายนั้นคงอยู่อีกไม่ไกล

กัณฑ์ที่เจ็ดมหาพนคือป่าใหญ่                  ชูชกได้ล่อฤาษีให้หลงใหล

ท่านฤาษีจึงบอกถึงทางไป                                    เฒ่าดีใจเดินต่อไม่ลังเล

กัณฑ์ที่แปดพูดถึงกัณฑ์กุมาร                    เฒ่าอาจหาญขอลูกไม่หันเห

อีกยังได้ทุบตีอย่างเกเร                                         ทำโซเซโซซัดแล้วจากไป

ตอนที่เก้าพูดถึงกัณฑ์มัทรี                         เป็นนารีแม่ศรีผู้ยิ่งใหญ่

พระนั้นถึงจะโศกเศร้าเพียงใด                                แต่จิตใจก็ขอโมทนา

กัณฑ์ที่สิบพูดถึงสักบรรพ                          ผู้สร้างสรรค์เทวาและเวหา

ทรงแปลงองค์ลงมาอย่างชรา                                ขอสีกามัทรีแล้วจากไป

กัณฑ์สิบเอ็ดว่าด้วยมหาราช                       เฒ่าฉกาจตายลงงงไฉน

สวาปามเต็มที่จนมากไป                                        น่าอาลัยความโลภจนตัวตาย

กัณฑ์สิบสองนั้นคือฉกษัตริย์                      หลังจากพลัดพรากมาอย่างห่างหาย

ได้พบกันจนดีใจมากมาย                                        เป็นลมวายแล้วฟื้นคืนชีพมา

กัณฑ์สุดท้ายนั้นคือนครกัณฑ์                     แต่งเสกสรรจบอย่างเสน่หา

กลับบ้านเมืองเป็นสุขทุกชีวา                                   ชาวประชาร่มเย็นไม่เข็ญใจ

เป็นคติสอนใจได้ดียิ่ง                                   ความดีนั้นเป็นสิ่งที่ยิ่งใหญ่

ใช้ชีวิตทำดีทุกวันไป                                                บุญจะได้ส่งให้เจอสิ่งดี

วรรณคดีอีกหนึ่งซึ่งลือขาน                          เป็นตำนานยิ่งใหญ่ไทยสุขี

เป็นอีกหนึ่งสุดยอดวรรณคดี                                    ต่างพาทียกย่องสืบต่อมา

นามลิลิตพระลอชื่อก้องโลก                        เป็นเรื่องรักเรื่องโศกเสน่หา

แต่งด้วยร่ายด้วยโคลงสุภาพนา                               บริสุทธิ์ล้ำค่าหนักหนาเลย

เสียงลือเสียงเล่าอ้างคงได้ฟัง                      ตามด้วยยังต่ออันใดพี่เอย

เสียงย่อมยอยศใครอย่าเฉยเมย                               ทั่วหล้าเอยไพเราะเสนาะดี

ยังมีต่อสองเขือพี่หลับใหล                           อยู่เยี่ยงใดลืมตื่นแล้วฤาพี่

สองพี่คิดเองอ้าน่าพาที                                           โอ้เจ้าพี่อย่าได้ถามเผือเลย

เป็นโคลงครูของไทยตั้งแต่ต้น                     อย่าลืมตนลืมตัวอย่านิ่งเฉย

อย่าชิงสุกก่อนห่ามอย่าปล่อยเลย                            ไม่เฉยเมยย้อนคิดให้ร่วมทำ

ได้แนวคิดหลายหลากจากเรื่องนี้                  เนื้อหาดีประพันธ์ได้คมขำ

เป็นเรื่องดีเรื่องเด่นค่าควรจำ                                    และยึดนำทำตามให้ชนชม

สมุทรโฆษคำฉันท์วรรณศิลป์                       พระภูมินทร์นารายณ์แต่งเหมาะสม

พระโหราธิบดีแต่งขำคม                                           ปรมานุชิตสมช่วยแต่งกัน

เป็นประเภทคำสอนอิงธรรมะ                        สมุทรโฆษแต่งเป็นกาพย์ฉันท์

กาพย์สุรางกาพย์ฉบังวสันต์นั้น                                 สัทธราฉันท์มาลินีย์และสัททุล

สมุทรโฆษหนึ่งชาติของพระองค์                   แต่งเพื่อทรงเล่นหนังและเสพสุล

มีคติสอนใจเรื่องบาปบุญ                                           บุญแทนคุณทำดีไม่มีภัย

ส่วนวรรคทองพรรณนาเรื่องการรบ                 พลตีนตบต่อต่างอย่างมั่นไหม

ลุยเลือดล้มลาชรระเดียรไป                                        ข้างบาดท้องบาดไส้ทะลักลาย

อีกมีบทคร่ำครวญถึงนงนุช                              เสียดายสุดใครห้ามช่วงชิงสาย

สมรมานวยแนบอิงแอบกาย                                        แสนเสียดายคร่ำครวญเป็นทุกข์ใจ

ให้คุณค่าด้านภาษาและความเชื่อ                   มีศัพท์เหลือคณานับร่วมสมัย

สะท้อนภาพสังคมของคนไทย                                    เนื้อเรื่องไซร้สนุกผูกใจคน

จบสมุทธขึ้นต่อจินดามณี                                เรื่องแต่งดีเป็นแบบเรียนช่างน่าสน

เป็นร้อยแก้วและฉันท์กาพย์มาปะปน                            โคลงกลอนล้นตัวอย่างหลากหลายดี

พระโหราธิบดีท่านทรงแต่ง                               เปรียบเป็นแสงส่องทางสว่างศรี

เป็นหนังสือหลักภาษาเนื้อหาดี                                     ไทยพาทีอื้อฉาวเล่าต่อกัน

น โม ก ข จึ่ง ก กา                                            ตามอักษรอรรถถาที่แต่งไว้

กา กน กด กม มาต่อไป                                                กบ กก ไซร้  เกย สิบนี้วรรคทอง

หนังสือดีแสดงภูมิปัญญา                                 จงรู้ค่าคำไทยรู้คุณของ

และยังมีคุณค่าด้านปกครอง                                         ไทยทั้งผองช่วยเชิดเทิดงานไทย

อนิรุธท์คำฉันท์สำคัญเหลือ                               มีเค้าเครือจากพราห์มล้ำสมัย

ศรีปราชญ์ทรงแต่งขึ้นด้วยหัวใจ                                    ตนนั้นไซร้แต่งเรื่องยาวได้ดี

รูปแบบการประพันธ์นั้นมากหลาย                     ฉันท์กาพย์ร่ายปนอยู่ในเรื่องนี้

นับว่าแปลกแยกไปจากพิธี                                             นามกวีศรีปราชญ์พิลาศไกล

มีเรื่องราวเกี่ยวกับพระนารายณ์                         แบ่งภาคกายมาเป็นเจ้าผู้ยิ่งใหญ่

ชื่อสมเด็จกฤษณะผู้เกรียงไกร                                       มีหลานไซร้อนิรุธกษัตริย์ตรา

อนิรุธเชี่ยวชาญในงานรบ                                  ใครประสบพบต่างเสน่หา

ซึ่งวันหนึ่งเสด็จประพาสป่า                                           เพื่อออกล่าสิงสาตามวิสัย

ได้เวลาพระองค์ทรงพักกาย                               ใต้ต้นไม้นั้นคือต้นไทรใหญ่

ก่อนพระองค์จะทรงบรรทมไป                                         ขอพรให้เทวดามาป้องกาย

ท่านเทพาเล็งเห็นจึงเมตตา                               ได้นำพาพระองค์ก่อนรุ่งฉาย

เพื่อพบนางอุษาเพื่อเคียงกาย                                         ก่อนจะได้เป็นสามีภรรยา

ครั้นรุ่งสางพระองค์ ธ ทรงตื่น                              นึกถึงคืนที่ผ่านถวิลหา

คนทั้งสองต่างที่อยากพบพา                                           พี่เลี้ยงต้องอาสาให้พบกัน

ส่วนทางพ่ออุษารู้ความเข้า                                 จึงนำเอาทหารมากมหันต์

จับตัวพระอนิรุธเล่าต่อกัน                                                กฤษณะโมหันยกทัพไป

พระกรุงพานพ่ายแพ้จนย่อยยับ                            กฤษณะจับไว้ตามวิสัย

ตัดแขนขาและให้เฝ้าประตูชัย                                          ชนทั่วไปรับรู้ทั่วหน้ากัน

อนิรุธและอุษาได้ครองรัก                                     ผูกสมัครรักใคร่หฤหันต์

ได้แต่งงานครองรักครองคู่กัน                                           จนชีวันสิ้นสูญมลายไป

เห็นได้เลยความดีนั้นชนะ                                      อมตะรู้แจ้งแถลงไข

มีเมตตาต่อเพื่อนพ้นทุกภัย                                                ความดีไซร้คุ้มครองและป้องตน

จากเนื้อหาสู่วรรคทองของเรื่องนี้                           คนรู้ดีมีมากช่างน่าสน

เช่นในตอนที่บอกว่ากูเจ็บจน                                              เหน็บเสี้ยนปนเสียดแทรกแดกลาง

จากบทความข้างต้นงดงามแท้                               อ่านแล้วแปลถ้อยคำให้ถากถาง

ใช้ลีลาถ้อยคำไม่จืดจาง                                                     ช่วยนำทางบทกลอนตอนต่อไป

เจ้าฟ้ากุ้งกวีผู้ล้ำเลิศ                                                นามประเสริฐชี้แจงแถลงไข

องค์เจ้าฟ้าธรรมธิเบศรไชย                                                  โอรสในบรมโกศประเสริฐจินต์

ผลงานเจ้ามากมายหลากหลายรส                            ราษฎร์จำจดบทกลอนกวีศิลป์

นันโทปนันทสูตรก้องธานินทร์                                              คนได้ยินคิดได้ความหมายดี

เป็นเรื่องหนึ่งที่เกี่ยวศาสนา                                        ก่อศรัทธาให้เกิดประเสริฐศรี

จุดมุ่งหมายสอนบุรุษและสตรี                                                เผยบารมีศาสนาพุทธองค์

มีรูปแบบประพันธ์ด้วยการร่าย                                    ตอนสุดท้ายเป็นโคลงงามระหงส์

เป็นเรื่องราวพญานาคผู้ยิ่งยง                                                 ซึ่งถือองค์โอหังทนงตัว

พุทธองค์ทรงเห็นเป็นดังนั้น                                        นาคานันโทปไม่ก้มหัว

จึงสั่งสอนให้ลดทิฐิตัว                                                          นาคากลัวเห็นธรรมนำชี้ทาง

ควรชนะคนไม่ดีด้วยความดี                                      แนวคิดนี้สอนคนไม่บาดหมาง

นำไปใช้ชีวิตจิตปล่อยวาง                                                     แสงสว่างแสงธรรมนำจิตใจ

อันตัวอย่างวรรคทองของเรื่องนี้                               อันว่ามีพระมหาเถระใหญ่

ผู้มีพระชนมายุช่างเลิศไกร                                                    ได้แปลงกายเป็นครุฑตามนาคา

มีคำไทยบาลีสันสกฤต                                               มีคาถาเพิ่มฤทธิ์ไพเราะหนา

แต่งแยบยลคนไทยต้องบูชา                                                 เจ้าธรรมาประเสริฐล้ำเลิศความ

ยังคงมีคำหลวงอีกหนึ่ง                                              เจ้าซึ่งแต่งเอาไว้ในสยาม

พระมาลัยคำหลวงนั่นคือความ                                               แต่งงดงามด้วยร่ายบ้างบาลี

เช่นเมื่อเสร็จศักราชได้สองพัน                                  สองร้อยแปดสิบสรรค์เศษเหล่านี้

สิบเอ็ดเดือนหกวันพฤหัสมี                                                    ต่อได้ดีเดือนห้าแรมเจ็ดเข้ามะแม

พระมาลัยเถระอรหันต์                                                คำหลวงนั้นชื่อมาลัยตามกระแส

มีฤทธิ์เดชโปรดสัตว์นรกแล                                                     ตรัสกระแสสอนสั่งประชาชน

วันหนึ่งได้ดอกบัวจากชายยาก                                    ที่นำฝากพระมาลัยในไม่สับสน

จนองค์พระมาลัยได้งงงน                                                       คิดฉงนเกิดคำถามองค์พระอินทร์

ทรงสงสัยเรื่องบำเพ็ญพระกุศล                                   พระศรีอาริย์อีกคนสนถวิล

ได้พูดคุยเกี่ยวกับโลกธานินธ์                                                  ศรีอารีย์ศิลป์เทศนาว่าด้วยกัน

คนทำบุญเกิดในศาสนา                                              พระศรีอาทรงเทศวิเศษณ์สรรค์

พระมาลัยนำเรื่องราวเล่าต่อกัน                                              ชมพูนั้นเล่าขานสะท้านไป

คนทำดีได้ดีนั้นคือแน่                                                  คนทำชั่วแน่แท้ไม่สดใส

จงทำดีความดีจักอวยชัย                                                        คนชั่วไซร้ชั่วช้าพาตัวตาย

ในเรื่องนี้กฎแห่งกรรมคือความเชื่อ                             คนมากเหลือรู้บาปบุญคุณทั้งหลาย

การเวียนว่ายตายเกิดพุทธทำนาย                                            คนทั้งหลายมุ่งตระหนักผลกรรมกัน

ถ้อยคำนี้เธอบอกตามสั่งฝูงญาติ                                  ให้ชนชาติเร่งทำกุศลสรรค์

กรรมบ่หึงอุทิศถึงพาพันธ์                                                        จนฉับพลันอย่าช้าพ้นอาดูร

                        นี้วรรคทองในเมืองมาลัยนี้                                         ความหมายดีจำได้ไม่อัปสูร

ที่ได้ส่งให้ตนพ้นอาดูร                                                             คนเทิดทูนชื่นชมทั่วหน้ากัน

กาพย์เห่เรือเจ้าฟ้ากุ้งประพันธ์พริ้ง                              ไพเราะจริงสำนวนชวนขับขัน

เป็นยอดกาพย์ห่อโคลงโยงสัมพันธ์                                         เรียงร้อยกันศัพท์ง่ายสำนวนดี

มีแนวคิดเรื่องจริงของกรุงศรี                                       ศิลป์งามดีเลิศล่ำนำสุขี

กล่าวถึงค่าลักษณะกุลสตรี                                                       เนื้อความมีสี่ตอนต่อยอดกัน

แห่ชมเรือกระบวนนั้นงามเลิศ                                       ชนชูเชิดลวดลายวิจิตรสรรค์

ครุฑจับนาคไกรสรมีชื่องามครัน                                               ตามมานั่นศรีสรรถชัยงดงามดี

สุวรรณหงส์เรือชัยสำคัญหนา                                      และตามมาด้วยเรือคชสี

ตามต่อติดเรืองดงามราชสีดี                                                   เรือมั่งมีเรือสิงวิ่งตามกัน

ต่อด้วยนาควาสุกรีศรีภิมุข                                          งดงามสุขมังกรเลียงผาหัน

เรืออินทร์วิจิตรตราพาโจษจัณฑ์                                             ลวดลายนั้นงามตาค่านิยม

ตามมาด้วยบทเห่ชมสมสุดหา                                    เห่ชมปลาเปรียบเทียบได้งามสม

กับความงามของนางต่างมีถม                                               นวลจันทร์ชมตะเพียนเสถียรดี

ทุกงามไก่แมลงภู่นั้นงามเหลือ                                    คางเบียนเชื่อกระแหน้ำเงินศรี

ปลาสร้อยหวีเกศแปเนื้ออ่อนดี                                                 แก้มช้ำพี่เสือแขนงและปลากราย

ขึ้นจากน้ำชมปลามาชมไม้                                          พรรณนาได้งดงามความขยาย

เปรียบเทียบนางที่รักงามมากมาย                                           จะเห็นได้บทชมเหมาะสมดี

โอ้นางแย้มสุกรมลำดวนนี้                                           เทียบนารีได้ความสง่าศรี

จิกจำปาสายหยุดนั้นก็มี                                                          แต้วจวงนี้ประยงค์น่าดมดอม

พุทธชาดดอกแก้วพุดจีบแซม                                     บุนนาคแถมกาหลงพิกุลหอม

โอ้ดอกเต็งมะลิวัลย์เหมือนเจ้าจอม                                       แม่เนื้อหอมโฉมงามอร่ามใจ

จากชมไม้หันต่อมาชมนก                                             ฝูงวิหคส่งเสียงสำเนียงใส

สาลิกาสร้อยทองยูงรำไพ                                                        นางนวลไซร้แก้วไก่ฟ้าน่าพาที

นกแขกเต้าดุเหว่าโนรีนั่น                                             สัตวาสรรค์บทจบเห่ครวญศรี

คิดถึงมากที่รักต่างมากมี                                                          ทำนองนี้นิราศคล้ายคลึงกัน

มีการเห่สามลำนำไพเราะหู                                         ได้ฟังดูช้าละวาเห่สร้างสรรค์

เห่มูลเห่สวะเห่ไปต่อกัน                                                          การประพันธ์สุนทรีย์น่าชื่นชม

ธนบุรียุคหนึ่งของสยาม                                              ร้อยกรองงามกวีสร้างได้เหมาะ

ทรงรักษาวรรณคดีไม่ให้จม                                                    ปลุกระดมฟื้นฟูชูตำนาน

กฤษณาสอนน้องคำฉันท์นี้                                          ภิกษุอินทร์แต่งดีคนเล่าขาน

เป็นชาวเมืองนครศรีมีตำนาน                                                 เมืองสืบสานพุทธศาสนให้ทรงชัย

ร่วมด้วยพระยาราชสุภาวดี                                          หลักฐานมีไม่ชัดจะหาไหน

รู้แต่เพียงช่วยราชการไทย                                                      อยู่เมืองใต้นครศรีที่มีมา

ได้เค้าโคลงกฤษณาจากอินเดีย                                 ท่านได้เจียรไนยไว้ได้ดีหนา

เป็นบทกลอนสตรีให้มีค่า                                                        มีเนื้อหาสอนนางได้อย่างดี

เนื้อหามีอยู่ว่าเมืองเมืองหนึ่ง                                       เป็นเมืองซึ่งมีธิดาสง่าศรี

มีพระนามกฤษณาฐาปะนีย์                                                       และยังมีจันทรประภาพร

กฤษณามีคู่อยู่ถึงห้า                                                     ไร้ปัญหาสามีรักสมร

ผิดกับนางผู้น้องเลยต้องสอน                                                   พึงสังวรเป็นผู้หญิงต้องทำดี

ปรนนิบัติสามีอย่างดียิ่ง                                                 เกิดเป็นหญิงภักดีนั้นคือศรี

กับคู่รักศักดิ์ศรีอย่าย่ำยี                                                              และจงมีฝีมือด้านงานเรือน

กฤษณาให้โอวาทไว้หลายแง่                                       รักไม่แปรสามีใคร่ไม่ผันเผือน

ปฏิบัติอยู่เหย้าเฝ้ากับเรือน                                                        ไม่แชเชือนทำตามงดงามพลัน

คงได้ยินเรื่องพฤกษภกาสร                                           อีกกุญชรอันปลดปลงกวีสรรค์

โททนเสน่ห์คงทุกคืนวัน                                                             คือสำคัญหมายนั่นในกายมี

ยังมีต่อนรชาติวางวาย                                                   ยังมลายไปสิ้นทั้งอินทรีย์

ที่เหลือแต่สถิตทั่วแต่ชั่วดี                                                         สิ่งเหล่านี้ประดับไว้ในโลกา

บทครูนี้ควรจำสำคัญยิ่ง                                                   คือเรื่องจริงของโลกแท้แน่หนา

กายตายไปเหลือแต่ชั่วดีนา                                                          หยุดชั่วช้าทำดีศรีแก่ตัว

ตะเลงพ่ายลิลิตมอญพ่ายแพ้                                           เรื่องจริงแลคนไทยรู้กันทั่ว

ปรมานุชิตชิโนแล                                                                        ผู้แต่งแท้ร่วมกันกบิตถา

เป็นลิลิตสุภาพและโบราณ                                              มหากาฬงานเขียนสุดสรรหา

สองพระองค์ทรงแต่งเรื่องขึ้นมา                                                  เทิดมหาสมเด็จนเรศวร

เนื้อหาเริ่มต้นมีการครองราชย์                                         ชนในชาติรู้ดีตามกระสวน

พระนเรศครองราชย์ตามกระบวน                                              ต่อสำนวนตามชาติประวัติไทย

ว่าพระเจ้าหงสาทรงทราบเรื่อง                                   อย่างปราดเปรื่องชัดเจนเต็มวิสัย

เรื่องการเสียของพระกษัตริย์ไทย                                            ผู้ยิ่งใหญ่นามธรรมราชา

จึงสั่งให้จัดทัพไปแดนไทย                                          ด้วยอยากได้แดนไทยเป็นหนักหนา

จึงให้ลูกอุปราชยกทัพมา                                                          เพื่อตีตราสู้รบปรบกับไทย

แต่นเรศพระองค์ชำนาญยุทธ                                        จึงสิ้นสุดอุปราชผู้ยิ่งใหญ่

มอญจึงพ่ายการรบยกทัพไป                                                  ไทยยิ่งใหญ่องค์นเรศผู้ยิ่งยง

อ่านเรื่องนี้มุ่งตนคนรักชาติ                                         ความหาญอาจนเรศก้องระหงส์

แผ่นดินไทยแผ่นดินถิ่นมั่นคง                                                  กษัตริย์ยงยืนยิ่งป้องถิ่นไทย

วรรณคดีชั้นสูงของคนชาติ                                          บทนิราศสรรค์สร้างผู้ยิ่งใหญ่

ผูกเรื่องมาต้องการเพื่อปลุกใจ                                                 ชนชาติไทยลุกเชิดเทิดแผ่นดิน

หมดกรุงธนเริ่มต้นเริ่มกรุงใหม่                                    วรรณคดีไทยล้ำเลิศประเสริฐศิลป์

ยังคงรุ่งเรืองรองมิโรยริน                                                         ทุกแคว้นถิ่นชื่นชมโลกจดจำ

รัตนโกสินทร์ถิ่นไทยนี้                                                 ร้อยแก้วดีร้อยกรองช่างงามขำ

วรรณคดีประเสริฐเลิศค่าล้ำ                                                      ค่าควรจำกวีศรีศิลป์ไทย

โลกนิติคำโคลงกวีสร้าง                                               เครื่องชี้ทางนำตนให้สดใส

กรมพระยาเดชาดิศรไซร้                                                           ลิขิตไขสรรค์สร้างอร่ามเรือง

โลกนิติคำโคลงสั่งสอนโลก                                        พ้นทุกข์โศกชี้ทางสว่างเสือง

สอนให้ทำความดีช่างประเทือง                                               สอนสั่งเรื่องรู้จักตนประมาณมี

สอนให้คนรู้จักเลือกคบมิตร                                         ใช้ชีวิตกตัญูประเทืองศรี

ไม่ทำตามผู้อื่นต้องดูดี                                                            ซึ่งกวีสอนสั่งให้ทำตาม

เป็นโคลงสี่ประพันธ์งดงามยิ่ง                                      ถูกต้องจริงตามหลักมิต้องถาม

เอกมีเจ็ดโทมีสี่คำงดงาม                                                         เนื้อเรื่องความนั่นมีห้าร้อยสอง

ทรงชี้ธรรมสัจจะของชีวิต                                            ทรงลิขิตความจริงด้วยสมอง

ใช้ภาษาสันสกฤตบาลีตรอง                                                    ไทยทั้งผองเห็นธรรมสว่างตา

คุณแม่หนักหนาเพี้ยงพสุธา                                         คุณบิดาดุจอากาศกว้างหนา

ต่อวรรคคุณพ่างศิรขรา                                                          เมรุมาศคุณพระอาจารย์อ้างอิง

วรรคสุดท้ายอาจสู้สาครศิลป์                                      ไทยได้ยินวรรคทองเสนาะพริ้ง

องค์ทรงแต่งเปรียบได้กับเรื่องจริง                                         คุณทุกสิ่งควรนึกและตรึกตรอง

เห็นท่านมีอย่าเคลิ้มต่อใจตาม                                   เรายากหากใจงามอย่าคร้านสอง

อุตส่าห์พยายามกิจวรรคสามจอง                                       เอาเยี่ยงย่องอย่างเพื่อนบ้านไม่ท้อทำ

รักกันอยู่ขอบฟ้าต่อเขาเขียว                                   เสมือนอยู่หอแห่งเดียวร่วมห้องสัม-

ชังกันบ่แลเหลียวตาต่อจำ                                                       กันนานำคือสร้อยมาต่อเติม

                                วรรคสุดท้ายเหมือนขอบฟ้าเข้ามาป้อง                นี่วรรคทองป่าไม้มาบังเสริม

ยังมีอีกวรรคทองของเพิ่มเติม                                                สอนชนเคลิ้มทำตามเยี่ยงอย่างนา

ปลาร้าพันห่อด้วยใบคา                                              ใบก็เหม็นคาวปลาคละคลุ้งหนา

คือคนหมู่ไปหาคบเพื่อนพา                                                   มีสร้อยมาให้อ่านต่อพาลนอ

ได้แต่ร้ายร้ายฟุ่งเฟื่องให้เสียพงษ์                               คนไทยจงจำจดงดงามหนอ

โลกนิติคำโคลงควรค่ายอ                                                       เปรียบเป็นหมอรักษายาอย่างดี

พระสมุทธลึกล้นคณนา                                                สายหยั่งทิ้งทอดมาหยั่งได้ศรี

เขาสูงอาจวัดวากำหนดมี                                                        จิตมนุษย์นี้ไซร้ยากแท้หยั่งถึง

อย่าเอื้อมเด็ดดอกฟ้ามาถนอม                                     สูงสุดมือมักตรอมอกไข้ขึง

เด็ดแต่ดอกพะยอมยามยากจึง                                                  ชมนารีซึ่งคือสร้อยบทนี้นา

วรรคที่สี่สูงก็สอยดอกไม้                                               เป็นไปได้อาจเอื้อมเอาถึงหนา

ทุกวรรคตอนกวีได้สร้างมา                                                         เลิศล้ำค่ามากล้นชนสุขดี

นารีมีพิษเพี้ยงสุริโย                                                        เลื้อยบ่ทำเดโชแช่มช้าหนี

พิษน้อยหยิ่งโยโสแมลงป่องมี                                                   จบดีชูแต่หางอวดอ้างฤทธิ์

รู้น้อยว่ามากรู้เริงใจ                                                         กลกบเด็ดอยู่ในสระจ้อยนิด

ไปเห็นชเล่ไกลตามต่อติด                                                           มิเพี้ยนผิดต่อตากลางสมุทธ

จบบทด้วยชมว่าบ่อน้ำน้อย                                          ชนต่างฝอยมากล้ำเหลือหลายชุด

จงอย่าคิดว่าตนนั้นใหญ่สุด                                                         อาจจะมุดอยู่เพียงใต้กะลา

โคลงทุกบทต่างสั่งสอนให้รู้                                          ให้ตรึกดูการใช้ชีวิตหนา

ต้องคิดใช้ชีวิตได้นานา                                                               สติมาปัญญาบังเกิดมี

พระมะเหลเถไถมะไหลถา                                              คุณสุวรรณแต่งมาโฉมฉายศรี

เป็นผู้แต่งในกรุงเพศสตรี                                                            เกิดเมื่อปีสองสามห้าศูนย์แล

แต่งขึ้นมาเพื่อความบันเทิงศิลป์                                     ให้เกิดจินตภาพพระมะเหล

ช่วยผ่อนคลายความเครียดให้ฮาเฮ                                            พระมะเหลเถไถหทัยบาน

สระสรงทรงสุคนธ์ปนตลึก                                               ลูบไล้ไป่ปึกกะโง๋โก๋

สนับเพลาเชิงไชกะไรโจ                                                              ภูษาสีกะโรกะโปลัน

เจียรบาดฟักทองกะลองเต็ด                                           ปั้นเหน่งเพชรสายสอดจรอดฉัน

ฉลององค์อย่างน้อยกะปอยลัน                                                    มะลวงชวงปวงบันคั่นทองกร

มงกุฎแก้วแวววับมะราบรับ                                               กรรเจียกจันปันกับมะหลอนฉอน

ธรรมรงค์จินดากะระชอน                                                              ตลุดฉุดอรชรมะลอนชัน

ดูเหลือบเชือบเหลือแลกระโปงโลง                                 งามดังปังโปงกำงั๋นกั๋น

กะฮวยกวยฉวยพระแสงมะแรงตัน                                               มอระตอก็ชันขึ้นตชา

ตัวอย่างบททรงเครื่องตัวละคร                                       งามสลอนใช้คำงามภาษา

เล่นคำได้งามแท้ตระการตา                                                        ดูเฮฮาชื่นชมสว่างดี

พระเพ่งพินิจมะลิดตัก                                                     ประไพภักษ์เพียงจันทร์มะลันถี

อรชรอ้อนแอ้นมะรนจี                                                                 เลิศล้ำนารีมะลีทา

ฤาหนึ่งนางในมะไหลถึก                                                  พระไพรพฤกษ์พระไทรมะไลต๋า

แกล้งจำแลงแปลงกายมะไลทา                                                   มาหยอกเล่นเห็นมามะลาตม

ฤาหนึ่งยักษ์ขินีผีไพร                                                        มาคิดปองลองใจมะไหลถม

ทรงโฉมโสภามะลางม                                                                  จำจะปลุกชวนชมขึ้นลมปู

บทชมนางนางชมผู้สมร                                                  อรชรงดงามใช้คำหรู

คนไทยเราควรช่วยกันเชิดชู                                                       กลอนคำครูของไทยให้ยืนนาน

เนื้อเรื่องย่อกล่าวถึงพระมะเหล                                       องค์พระเถไถโอรสสาน

ประพาสป่าพระอินทร์ทรงพบพาน                                                ตามเล่าขานอุ้มนางตะแลงแกง

ทรงตกลงปลงใจกับมะเหล                                               ทั้งสองเพพากันกลับเมืองแหมง

ระหว่างทางชิงนางกับยักษ์แจง                                                      จบไว้แจ้งเพียงนี้ฤดีฮา

ศิลปะการประพันธ์องค์เลิศล้ำ                                          ใช้ถ้อยคำความหมายไม่มีหนา

แต่ทุกวรรคคนต่างเข้าใจนา                                                          เรื่องควรค่านำพาให้สุขใจ

วรรณคดีอีกเรื่องประเทืองศิลป์                                       ก้องธานินนามดีทำนองใส

เรื่องขุนช้างขุนแผนชื่ออำไพ                                                   เชิดชูไทยสร้างชาติปราชญ์รุ่งเรือง

เรื่องขุนช้างขุนแผนนั้นมีหลาย                                       กวีมายมากตอนแต่งฟุ่งเฟื่อง

เป็นนิทานคำกลอนที่รุ่งเรือง                                                       คุณค่าเนืองเอนกนับน้อมนำ

องค์สมเด็จพระพุทธเลิศหล้า-                                         ต่อนภาลัยสร้างได้คมขำ

พระนั่งเกล้าแต่งได้น่าจดจำ                                                        สุนทรชี้แจงไว้อีกด้วยตอน

กรมพระยาดำรงราชานุภาพ                                             ทรงขนาบสรรค์สร้างอุทาหรณ์

กวีแจ้งวัดระฆังมาต่อกลอน                                                         นามสุนทรภู่แต่งขอแจ้งไป

เป็นนิทานเสภาใช้ขับร้อง                                              มีทำนองเพลิดเพลินเกินไฉน

แสดงความสามรถประพันธ์ไพ                                                   กวีไทยทั่วโลกต่างชื่นชม

มีเรื่องราวในสมเด็จพันวษา                                          อยุธยาสุพรรณนั่นงามสม

มีครอบครัวราชการสามสังคม                                                 ขุนช้างชมขุนแผนพิมพิไลย

ขุนแผนนั่นหรือคือพลายแก้ว                                      งามเพริศแพร้วเล่าเรียนต่างขวักใฝ

มีโอกาสพบนางพิราไลย                                                            ขุนช้างไซร้ต่างชอบพอพอกัน

แต่พลายแก้วทรงคู่พิมพิรา                                             แต่ต้องพาพรากกันด้วยเหตุหัน

ขุนช้างเลยตีบทน่าโจษจัณฑ์                                                    ว่าขุนแผนผู้นั้นได้ตายไป

นางวันทองควรแต่งกับตนเสีย                                      แต่วันทองไม่ตกเป็นเมียไหว

ยังคงรอขุนช้างจากแดนไกล                                                    จนทั้งสองได้เจออยู่ด้วยกัน

นางวันทองตั้งท้องกับขุนแผน                                      ขุนช้างแสนรวดร้าวโกรธมหันต์

ที่ขุนแผนพานางหนีตามกัน                                                       หลังจากนั้นวันทองต้องคดี

นางวันทองถึงคราวม้วยชีวิต                                          ด้วยความผิดไม่งามสง่าศรี

ปลงศพนางแล้วสำนึกทันที                                                        เรื่องสอนดีนิทานสรรค์สังคม

ศิลปะการประพันธ์นั่นงามเลิศ                                        สุนทรีเสริฐรสแห่งอันสร้างสม

ครบสี่รสสุนทรีช่างขำคม                                                            วรรคทองสมแง่คิดติดตรึงใจ

เมื่อแรกเชื่อว่าเนื้อทับทิมแท้                                            มาแปลเป็นพลอยหุงไปเสียได้

กาลวงว่าหงส์ให้ปลงใจ                                                               ด้วยมิได้ดูหงอนแต่ก่อนมา

คิดว่าหงส์จึงหลงว่าลายย้อม                                          ช่างแปลงปลอมท่วงทีดีหนักหนา

ดั่งรักถิ่นมุจลินทร์ไม่คลาดคลา                                                   ครั้นลับตาฝูงหงส์ก็ลงโคลน

รสพิโรธวาทังภาษาสวย                                            ตามต่อด้วยถ้วยคำช่างงามโขน

ช่างเปรียบเปรียบเปรยได้งามเกิน                                              น่าสรรเสริญรูปรสกวีไทย

เจ้าพลายงามความแสนสงสารแม่                                 ชำเลืองแลดูหน้าน้ำตาไหล

แล้วกราบกรานมารดาด้วนอาลัย                                             ลูกเติบใหญ่คงจะได้มาหาแม่คุณ

แต่ครั้งนี้มีกรรมจะจำจาก                                         ต้องพลัดพรากจากไปเพราะอ้ายขุน

เที่ยวหาพ่อขอให้ปะเดชะบุญ                                                 ไม่ลืมคุณมารดาจะมาเยือน

แม่รักลูกลูกก็รู้อยู่ว่ารัก                                          คนอื่นสักหมื่นแสนไม่แม้นเหมือน

จะกินนอนวอนว่าเมตตาเตือน                                            จะจากเรือนร้างแม่ไปแต่ตัว

วรรคทองในขุนช้างนั่นมีถม                                   ให้อารมณ์เข้าใจมนุษย์ขรัว

แนบคติสอนใจชี้นำตัว                                                      ทั่วแดนได้ชื่นชมเหมาะสมใจ

หมดนิทานสานต่องานเลิศศิลป์                              งดงามสิ้นความเรียงจักหาไหน

พระจุลจอมผู้แต่งเรื่องของไทย                                           เนื่องมาในบอกกล่าวเล่าพิธี

พระราชพิธีสิบสองเดือน                                          เปรียบเสมือนชีวิตคนไทยนี้

เป็นเรื่องราวบอกกล่าวเล่าพิธี                                              ในหนึ่งปีไทยทำอยู่ร่ำไป

เป็นความเรียงอธิบายพรรณนา                                 เล่มหนึ่งหนาเป็นเอกเลขยิ่งใหญ่

เริ่มตั้งแต่เดือนสิบสองของคำไทย                                        พิธีไซร้จองเปรียงชุดลดโคม

อีกกติเกยาพิธีนี้                                             เป็นพิธีของพราห์มตามโขนม

รับพระเจ้าเด็จมาข้าประโนม                                       และอีกโถมอีกพระกุศลไตรปี

อีกยังมีการลอยพระประทีป                            ส่องทวีปลอยเคราะห์เสนาะศรี

มีเค้าเรื่องเกี่ยวนพมาศมี                                              การพิธีรื่นเริงสมฤทัย

อีกกุศลกาลานุกาลนี้                                        กุศลดีแจกเบี้ยวัดจักหาไหน

พระพิธีฉัตรมงคลของชนไทย                                      ยังคงไว้ไห้ชนคนได้ชม

พระพิธีเดือนอ้ายช่างดีหลาย                          มีมากมายเลี้ยงขนมเบื้องงามสม

มีการเทศมหาชาติชนนิชม                                         ช่างเหมาะสมไพเราะเสนาะดี

พระพิธีเดือนยี่ก็ดีแท้                                      กุศลแน่ถวายผ้าพรรษาศรี

เริ่มมีมาพระจุลจอมเจ้าพาที                                     และยังมีพระพิธีตรียัมพวาย

ต่อเดือนสามกุศลมาฆบูชา                            มีอีกนาพิธีตรุษจีนฉาย

พระพิธีเดือนสี่ก็มีมาย                                               พิธีท้ายต่อมากาลานุกาล

ส่วนห้าคเชนทร์ศวสถาน                                ต่อสงกรานต์วันหยุดต่างเล่าขาน

ต่อกุศลก่อพระทรายเพื่อทำทาน                                ต่อด้วยกาญจน์กุศลตีข้าวบิณฑ์

ถึงพิธีเดือนหกพืชมงคล                                 ต่ออีกหนจรดนังคัลงานสร้างศิลป์

วิสาฆบูชาชนทั่วดิน                                                    ต่างพาสิ้นทำบุญกุศลทาน

พระพิธีเดือนเจ็ดเสด็จถึง                              เคณฑะซึ่งของพราห์มต่างเล่าขาน

พิธีทูลน้ำล้างพระบาทกาญจน์                                     กฎมณเทียรบาลได้มีมา

พระราชกุศลสลากภัตร                                    หลงจัดพิธีหล่อเทียนพระพรรษา

พระกุศลสิบสามพฤษภา                                              ได้มีมาแต่ก่อนอมรไตร

พระพิธีเดือนแปดถวายพุ่ม                              เดือนเก้าสุมพิธีพรุณศาสตร์ใหญ่

พระพิธีตุลาการผ่องอำไพ                                           กุศลในวันประสูติสวรรคต

ถึงเดือนสิบกุศลกาลานุกาล                             จบด้วยการเฉลิมชนมพรรษาพต

เป็นวิถีชีวิตที่ใสสด                                                       ไทยควรจดควรจำค่าอำไพ

ก่อนกล่าวจบยกมาอีกเรื่องหนึ่ง                       เป็นเรื่องซึ่งกล่าวถึงโทษยิ่งใหญ่

เป็นเรื่องราวแตกสามัคคีไทย                                       ชื่อนั่นไซร้สามัคคีเภทคำฉันท์

เป็นนิทานสุภาษิตท่านแต่งขึ้น                       ไทยชมชื่นเนื้อหาค่ามหันต์

ชื่อนายชิตบุรทัตช่างโจษจัณฑ์                         ท่านเสกสรรร้อยกรองจากเรื่องจริง

สามัคคีว่าด้วยความแตกแยก                 จึงไม่แปลกที่ท่านแต่งดียิ่ง

ใช้อุบายให้พราห์มทำทุกสิ่ง                               สำเร็จยิ่งครอบครองแคว้นต้องการ

ให้มองเห็นชนชาติขาดความซื่อ                   ไม่ยึดถือความรักสมัครสมาน

แผ่นดินนั้นคงอยู่มิได้นาน                                          สมัครสมานเข้าไว้ชาติรุ่งเรือง

วรรณศิลป์สำนวนท่านเสกสรร                      ค่าอนันต์ใช้คำได้ปราดเปรื่อง

ทรงปลุกใจรักชาติให้รุ่งเรือง                                        มุ่งเน้นเรื่องประโยชน์สามัคคี

จบนิราศคงสอนคนอ่านยิ่ง                             ทำดีจริงตัวตนสง่าศรี

จงยึดมั่นครองตนบนความดี                                        บารมีคุ้มครองผองคนชม

วรรณคดีไทยเราแจ้งประจักษ์                        ให้คนรักเมตาปราณีสม

ทุกเรื่องราวกวีแต่งน่าชื่นชม                                         คุณค่าถมชี้ทางสว่างใจ

จงร่วมกันทำนุและรักษา                                รู้คุณค่าวรรณคดีที่ยิ่งใหญ่

ร่วมสืบสานผลงานประพันธ์ไทย                                 อยู่ต่อไปชนชาติปราชญ์รุ่งเรื่อง

นางสาว อมรรัตน์  อาญา